โรคพิษสุนัขบ้า หรืออีกชื่อคือ “โรคกลัวน้ำ” เป็นโรคติดต่อร้ายแรงที่ยังไม่มียารักษา มีสาเหตุมาจากเชื้อไวรัสเรบีส์ (Rabies) ซึ่งอยู่ในน้ำลายของสัตว์ที่ติดเชื้อ แพร่สู่คนโดยการกัด ข่วน หรือเลีย และได้รับเชื้อพิษสุนัขบ้าเข้าทางบาดแผลหรือทางเยื่อบุต่างๆ

โรคพิษสุนัขบ้าไม่ได้เป็นเฉพาะในฤดูร้อนเท่านั้น แต่สามารถเป็นได้ทุกฤดูกาล และเกิดได้ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกชนิด โดยสัตว์ส่วนใหญ่ที่นำเชื้อได้คือ สุนัข แมว และค้างคาว ซึ่งพบทั้งในสัตว์จรจัดและสัตว์เลี้ยง ทั้งที่ฉีดวัคซันแล้วและยังไม่ฉีดวัคซีน การสังเกตอาการจึงเป็นสำคัญ

อาการสัตว์ที่ติดโรคพิษสุนัขบ้า

สามารถแบ่งได้เป็น 2 แบบ

1.แบบดุร้าย ซึ่งจะเจอในสัตว์ที่ติดเชื้อส่วนใหญ่

มีอาการหงุดหงิด ดุร้าย ไล่กัดคนและสัตว์อื่นๆ
หากผูกโซ่หรือกักขังไว้ในกรงจะกัดโซ่ กรง จนฟันหักหรือลิ้นเป็นแผล มีเลือดออก
หลังจาดนั้นจะอ่อนเพลียลง ขาหลังไม่มีแรง เดินโซเซ และตายในที่สุด

2. แบบเซื่องซึม

มีอาการปากอ้าหุบไม่ได้ คอบวม
ลิ้นมีสีแดงคล้ำ บางครั้งมีสิ่งสกปรกติดอยู่ และลิ้นห้อยออกมานอกปาก
มีพฤติกรรมแปลกๆ เอาขาหน้าตะกุยบริเวณแก้มและปาก
ลุกนั่ง ยืน เดินไปมาบ่อยๆ
กินของแปลก เช่น ใบไม้ ก้อนหิน

แต่ถึงอย่างไรสุนัขและแมวสามารถแพร่เชื้อโรคได้ 1-7 วันก่อนจะแสดงอาการ เพราะฉะนั้นหากโดนสุนัขและแมวกัด หรือข่วนแล้วมีเลือดออก ควรล้างแผลและไปสถานพยาบาลทันที

การปฏิบัติตัวเมื่อโดนสัตว์กัด ข่วน หรือเลีย

การล้างแผลด้วยน้ำสะอาดและสบู่หลายๆ ครั้งทันที หลังจากโดนสัตว์กัด โดนเลียบริเวณที่มีบาดแผลหรือเยื่อบุ รวมถึงโดนข่วน แม้ว่าเป็นแผลที่เล็กมาก และที่สำคัญควรล้างให้ลึกถึงก้นแผลจะสามารถลดปรมาณเชื้อโรคได้
ควรไปพบแพทย์ทันที เพื่อทำการรักษาและพิจารณาการให้วัคซีนเพื่อป้องกันการติดเชื้อ แม้ว่าสัตว์ที่กัดจะได้รับการฉีดวัคซีนแล้วก็ตามครับ

การติดต่อโรคสู่คน

ส่วนใหญ่ที่พบจะเป็นการถูกสัตว์ที่เป็นโรคกัด และเชื้อไวรัสเข้าสู่ร่างกายทางบาดแผล แต่การถูกสัตว์ที่เป็นโรคเลียบริเวณที่มีบาดแผล รอยถลอก รอยขีดข่วน และถูกเลียที่ริมฝีปากหรือนัยน์ตาก็สามารถติดเชื้อได้เช่นกัน รวมถึงถูกสัตว์ที่เป็นโรคข่วน เพราะอาจมีไวรัสจากน้ำลายติดค้างอยู่ที่เล็บและแพร่เชื้อได้หากแผลมีเลือดออกแม้เพียงเล็กน้อย ซึ่งเป็นสิ่งที่มักถูกละเลยและไม่ระวัง

ตำแหน่งของแผล ขนาดของบาดแผล และจำนวนของบาดแผลที่โดนสุนัขที่ติดเชื้อกัด มีผลต่อการติดเชื้อในคน หากบาดแผลใกล้สมอง เชื้อก็จะเข้าถึงระบบประสาทได้เร็วขึ้น หากบาดแผลมีขนาดใหญ่หรือมีมาก โอกาสที่จะได้รับเชื้อก็มีมากเช่นกัน

การติดเชื้อจากคนสู่คน เคยมีรายงานว่าติดเชื้อผ่านการปลูกถ่ายอวัยวะจากคนที่เสียชีวิตจากโรคพิษสุนัขบ้า ส่วนการสัมผัสทั่วไปกับผู้ป่วยที่ติดเชื้อ ไม่พบว่ามีการติดต่อแม้ว่าในทางทฤษฎีสามารถเกิดขึ้นได้ และเพราะเป็นโรคที่รุนแรงและยังไม่มียารักษา การสัมผัสกับผู้ป่วยจึงควรได้รับคำแนะนำจากแพทย์และควรปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด

อาการของคนที่ติดเชื้อ โรคพิษสุนัขบ้า

โดยผู้ที่ติดเชื้อจะมีอาการมีไข้ต่ำ เจ็บคอ เบื่ออาหาร อ่อนเพลีย คันหรือปวดแสบปวดร้อนตรงบริเวณแผลที่ถูกกัด ทั้งๆ ที่แผลอาจหายเป็นปกติแล้ว

จากนั้นจะตื่นเต้นง่าย กระสับกระส่าย ไม่ชอบแสงสว่าง ไม่ชอบลม และไม่ชอบเสียงดัง กลัวน้ำ กลืนลำบากแม้จะเป็นของเหลวหรือน้ำ และจะเอะอะ อาละวาด อาจมีอาการชัก เป็นอัมพาต หมดสติ และเสียชีวิตในที่สุดเนื่องจากส่วนที่สำคัญของสมองถูกทำลาย

ป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าด้วยการฉีดวัคซีน

การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในคน สามารถแบ่งได้เป็น 2 กรณีคือยังไม่โดนสัตว์กัด และหลังโดนสัตว์กัด

การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าล่วงหน้า (Pre-exposure vaccination)

เป็นวัคซีนแบบป้องกันล่วงหน้าในกรณียังไม่โดนสัตว์กัดทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ ฉีดเพื่อทำให้ระดับภูมิคุ้มกันโรคสูงพอที่จะป้องกันการติดเชื้อ และมีความปลอดภัยขึ้นเมื่อได้สัมผัสหรือรับเชื้อ

โดยชุดแรก (Primary vaccination) ฉีด 3 เข็ม มีการเว้นระยะการฉีดที่ชัดเจน โดยฉีดเข็มที่ 1 วันที่ 0 เข็มที่ 2 วันที่ 7 และเข็มที่ 3 วันที่ 21หรือ28 หลังจากฉีดชุดแรกครบ 1 ปี ฉีดวัคซีนกระตุ้นซ้ำอีก 1 เข็ม จากนั้นวัคซีนกระตุ้นซ้ำ 1 เข็ม ในทุกๆ 5 ปี

การฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันจะทำให้ระดับภูมิคุ้มกันโรคสูงพอที่ป้องกันการติดเชื้อ และยังทำให้การรักษาภายหลังสัมผัสโรคมีค่าใช้จ่ายลดลงและมีความปลอดภัยมากขึ้นทั้งในสัตว์และคน

การฉีดวัคซีนป้องกันหลังสัมผัสโรคพิษสุนัขบ้า (Post-exposure vaccination)

หลังถูกสัตว์กัด ข่วน ไม่ว่าจากสัตว์จรจัด หรือสัตว์เลี้ยงที่รู้ประวัติการฉีดวัคซีนก็ตาม หลังจากล้างแผลด้วยน้ำและสบู่แล้วต้องไปพบแพทย์ทันที และหากมีความเสี่ยงต่อโรค ต้องได้รับวัคซีนเข็มที่ 1 โดยเร็วที่สุด และเข็มต่อมาตามสูตร

ในขณะเดียวกันควรสังเกตอาการสุนัขภายใน 14 วันว่าสุนัขร่าเริงเป็นปกติหรือไม่ หรือมีอาการป่วย ซึม และผิดปกติอื่นๆ จากนั้นรายงานให้แพทย์ทราบ โดยแพทย์จะเป็นผู้พิจารณาร่วมกับคนไข้ถึงการให้วัคซีนตามสูตรต่อไปครับ

การฉีดวัคซีนให้กับสัตว์

การฉีดวัคซีนให้กับสัตว์เป็นหน้าที่ของผู้เลี้ยงดูสัตว์เลี้ยงที่ต้องนำไปฉีด และการฉีดวัคซีนพิษสุนัขบ้าถือเป็นวัคซีนที่สำคัญจำเป็นต้องทำ และเป็นการป้องกันการแพร่เชื้อได้ทางหนึ่ง

โดยสัตว์เลี้ยงอย่างสุนัขและแมวเริ่มฉีดได้ครั้งแรกเมื่ออายุครบ 3 เดือน ซึ่งเป็นช่วงที่ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนองได้แล้ว จากนั้นฉีดซ้ำเมื่อ 6 เดือน หรือ 1 ปี และที่สำคัญต้องฉีดกระตุ้นปีละ 1 ครั้ง

สำหรับสัตว์ที่ไม่ทราบอายุแน่นอน หรือไม่ทราบประวัติการฉีดวัคซีน ควรนำไปพบสัตวแพทย์เพื่อทำการประเมินครับ